کودتای 28مرداد
کودتای 28 مرداد| كودتای آمریکایی-انگلیسی که با هدف مقابله با نهضت ملی شدن صنعت نفت در ایران اجرا و منجر به برکناری محمد مصدق از نخست وزیری و انزوای آیت الله سید ابولقاسم کاشانی، رهبر مذهبی نهضت، شد. بعد از پیروزی نهضت با پیروزی نهضت ملی شدن صنعت نفت در جریان قیام سی ام تیر 1331 و روی كارآمدن مجدد دكتر مصدق، نهضت، به اوج اقتدار خود رسید. در اولین روز پیروزی دادگاه لاهه رای خود را به نفع مردم ایران رای صادر نمود. مجلس شورای ملی روز سی‌ام تیر را به عنوان روز قیام مقدس ملی اعلام نمود و قوام‌السلطنه را به دلیل كشتار مردم و قیام مسلحانه علیه ملت ایران، مفسد فی‌الارض شناخت و كلیه اموال او را مشمول مصادره دانست. رئیس مجلس، سیدحسن امامی، كه از فراماسون‌های برجسته و از طرفداران دربار و شاه بود، كنار رفت و آیت الله سید ابوالقاسم كاشانی به ریاست مجلس انتخاب شد. در مجلس هم كمیسیونی برای تعقیب مسببین حوادث و كشتار سی‌ام تیر تشكیل گردید. به دنبال تضعیف دربار و نمایندگان طرفدار شاه در مجلس، مجلس شورای ملی طی مصوبه‌ای بنا به درخواست مصدق، اختیارات قانونگذاری را برای شش‌ماه به او واگذار كرد و بدین ترتیب مصدق با دارا بودن ریاست بر قوه مجریه، ارتش، فرماندهی كل قوا و اختیارات تام در قانونگذاری، تبدیل به قدرتی بلامنازع در کشور شد. گام های اشتباه دكتر مصدق در اولین گام اشتباه خود پس از کسب قدرت، سرلشكر احمد وثوق، فرمانده ژاندارمری زمان قوام السلطنه را كه در جریان قیام، دست به كشتار مردم زده بود، به عنوان كفیل وزارت دفاع منصوب كرد. همچنین مصدق در شركت نفت، مرتضی قلی بیات (سهام السلطان) را به عنوان مدیر عامل و رضا فلاح را به عنوان مدیر پالایش، كه هر دو به جاسوسی برای انگلستان شهرت داشتند، منصوب نمود. به همین جهت، حسین مكی و نمایندگان عضو هیئت مدیره شركت نفت، در اعتراض به انتخاب این افراد استعفا دادند و در پی آن، دكتر مصدق، جمع دیگری را به مدیریت امور نفت برگزید. اما رضا فلاح و مرتضی قلی‌خان بیات را در مسئولیت خود ابقا كرد. احمد قوام السلطنه نیز كه به موجب مصوبه مجلس می‌بایست تحت تعقیب قرار گیرد و مجازات شود علی رغم اینكه دسترسی به وی ممكن بود، عملا مجازات نشد و اقدامی علیه وی صورت نگرفت. همین امر، زمینه ساز جرأت یافتن دیگران در فعالیت علیه مصدق و اعتراض دیگر رهبران و سیاسیون نهضت گردید. شبكه «بدامن» و فعالیتهای آن سیاست مصدق كه در داخل مورد اعتراض نیروهای مذهبی و روحانیون قرار گرفته بود، سازمان جاسوسی انگلستان را بر آن داشت كه شبكه‌ای از فعالیتهای سیاسی علیه دولت مصدق را در قالب فعالیتهای كمونیستی سازماندهی نماید. فعالیت‌هائی كه از حوز اشراف حزب توده و سازمان جاسوسی دولت كمونیستی شوری خارج بود و هر دو تصور می‌كردند كه فعالیت این گروه‌های سیاسی به نفع سیاست‌های آنها صورت می‌گیرد. در همین راستا، سازمان جاسوسی انگلستان، با هدایت شاپور جی در داخل و كریستوفر ودهاوس درانگلستان، با كارگردانی اسدالله علم به جذب تعدادی از كمونیست‌های سابق پرداخت و با به خدمت گرفتن آنها، فعالیتهای مختلفی را در پوشش حزب توده انجام داد. تصور حزب توده و روس‌ها، گسترش نفوذ آنها در ایران بود. اما تصور دكتر مصدق، استفاده از آنان در مسیر اهداف خود بود. این گروه انگلیسی كه در بین مردم به «توده نفتی» مشهور بودند، با تبلیغات علیه مذهب و روحانیت و معتقدات دینی، این باور را در میان مردم ایجاد می‌كردند كه دولت مصدق دولتی ضد مذهبی و زمینه ساز نفوذ كمونیست‌هاست. شبكه‌های تحت هدایت «شاپور جی» و «اسدالله علم» در اجرای این سیاست نقشی فعال داشتند. اسدالله علم، با جذب چهره‌های روشنفكر، مطبوعاتی و سیاسی یكی از موثرترین اجزای این عملیات بوده است. مارك گاز یوروسكی، در پژوهشی درباره كودتای بیست و هشت مرداد 1332 می‌نویسد: «... اجرای یك سلسله عملیات با رمز بدامن از سال 1948 به منظور مقابله با نفوذ شوروی و حزب توده آغاز شده بود. بدامن، نام یك برنامه تبلیغاتی و سیاسی گسترده بود، كه از طریق شبكه‌ای به سرپرستی دو تن ایرانی با نامهای رمز «نرن» و «سیلی» اداره می‌شد و ظاهراً سالانه بودجه‌ای معادل یك میلیون دلار داشت.» |
